За време на Светата Литургија свештеникот тивко ја чита молитвата на првиот антифон:

Господи, Боже наш, чијашто власт е неискажлива и слава недостижна, чијашто милост е неизмерна и човекољубие неизречено; Самиот Ти, Владико, според Твоето милосрдие, погледни на нас и на овој свет храм, и покажи ги на нас и на овие што се молат со нас, Твоите богати милости и Твоите штедрости.

Што и да кажеме за Бога, не можеме да изразимe сè. Ништо не може да го изрази Бога. Апсолутно ништо. Затоа велиме, дека Бог е благ, човекољубив, милосрден и набројуваме уште многу други описи, но истовремено, Бог не е ни сето тоа заедно, зашто Тој не може да биде ограничен во една дефиниција. Бог е и не е. Тој е добар и не е добар, зашто е над поимот за добро, Бог не може да се ограничи во еден поим. Затоа, славата и присуството на Бога се недостижни, неизмерливи и неискажани. Tоа големо и неизразливо Божјо присуство, сепак, се доживува во срцето на човекот. Секој – од доенче до старец – може да го доживее Божјото присуство. Затоа, во Црквата не исклучуваме никого. Светата Литургија не е интелектуално доживување.

Архимандрит Ефрем, игумен на манастирот Ватопед

Теологијата на личноста, како што ни е откриeно во исихастичкото аскетско предание, е најзначајниот контра-аргумент на пост-модерниот индивидуализам и релативизам. Подвижниците на себепознанието (introversion) и на молитвеното тихување (conscious tranquillity) т.е. исихија, не е психолошки предлог, туку автентичен и единствен начин за преобразување на „одбивната маска“ во личност.

Соодветно е забележано дека она што најдобро ќе ја обележи теологијата на 21-иот век е нејзината грижа за антрополошките прашања[1]. Ако денес не сме ги испитале доволно антрополошките вистини во сферата на теологијата, замислете како би морало да биде во сферите на филозофијата, интелектот и општествените и хуманитарните науки.

Денешните постмодерни луѓе не знаат што е тоа личност (person). Тие ја живеат и проектираат маската на персона. Што е тоа маска? Тоа е маска што актерите во Античка Грција ја користеле за да играат различни улоги – personae – на сцената во театарот. Значи, оваа маска не е нешто реално, вештачка е, виртуелна реалност е – да се изразиме со IT терминологија. Треба да го отфрлиме тој лажен предмет и да го замениме со вистинскиот, што, во овој случај, е личноста.

Отците на Црквата не определија што е личноста. Но, за да се осврнат на величественоста, на огромната вредност на човечкото битие, тие го користеа терминот „личност“. Св. Василиј Велики пишува дека личностите се единствените суштества кои Бог ги создал [2]. Свети Григориј Богослов вели дека Бог создал суштество – личност – која била мешавина од видлива и невидлива природа, која е втор космос, „голем во минијатурноста“[3]. Свети Јован Златоуст нагласува дека „личноста е највнимателно создадена од Божјите живи суштества“ [4].

Човечките суштества се круна на создавањето. Копнежот по совршенство е вроден. Луѓето се обидуваат, колку што можат подобро, да постигнат совршенство, дури и во нивните секојдневни активности. И ова е доказ за потенцијалот што Бог ни го дал за наше лично усовршување како психосоматски битија.

Во создадениот космос ништо не ги надминува луѓето. „Најниските редови на суштествата, иако имаат некој вид разумност, сепак немаат независна цел, туку нивната цел е да бидат материјалниот предуслов за постоење на човештвото. Луѓето копнеат по безгранична, лична реалност (Бог) Кој ги надминува и може да ги одржува бесконечно. Тие не можат да ја поседуваат оваа реалност, бидејќи нивната способност (potential) е ограничена, но нема ни да исчезнат во неа “[5]. Токму овој личен Бог му дава значење и цел на нашето постоење. Нашата човечка природа, со своите безброј ипостаси (hypostases), способна е да заедничари, преку енергија, со различните и взаемно-проникнувачки личности на Света Троица.

Блаженоупокоениот старец Софрониј, во согласност со светите Отци, не дава никаква дефиниција за личноста. За неговата аскетска теологија е поважно неговото тврдење, дека личноста постои, што го води кон опис на нејзините можности (capacities). Личноста не може да се дефинира, но може да се окарактеризира, динамично и егзистенцијално, преку пројавувањето на нејзините енергии“[6]. Личноста, сместена во „скриеното битие на срцето“ [7], се појавува кога тоа битие, преку Благодатта Божја, ја открива сферата на срцето, јадрото на нашето битие.

Свети Григориј Палама кажува нешто многу важно, што е централна точка на овој напис: Кога умот (nous), нашата највисока способност ќе се одвои, преку православниот аскетски подвиг, од секоја сетилна (perceptible) ствар, ќе се издигне над метежот од грижи за материјалните ствари и наместо нив, ќе го надгледува внатрешното битие, ќе ја види „одбивната маска“, која е грда, одвратна  маска, составена од страсната приврзаност кон земните работи, која се храни и се надувува од гревот. Значи, умот брза да ја исчисти оваа маска со тага и покајание, да ја отстрани грозната покривка преку подвиг и извршување на Божјите заповеди. Свети Григориј продолжува и вели; бидејќи душата не е заведена  од разновидноста на гревот, таа го открива мирот на нејзините психосоматски сили, хармонијата на умот и вистинското внатрешно спокојство, така што доаѓа до вистинско познавање на Бог и на самата себе [8] Тогаш „одбивната маска“ се претвора во лице, персоната во личност, според образот на вистинското и вечно лице и личност на Христос Бог / Човек.

Пост-модерните луѓе и нивната Persona

Колку пати и да се менуваат политички, културолошки и социјално, луѓето остануваат во суштина исти, Божјиот образ (the image) останува неизбришлив и помрачен во нив. По падот на Адам и Ева, гревот и страстите на злото: сетилноста, похотливоста, суетноста, гордоста, омразата, злобата, гневот, раздразливоста, осудувањето, користољубивоста, алчноста, лицемерието – или се цели на борба против или им е дозволено да владеат, во зависност од тоа дали луѓето се свесни за борбата и се спротивставуваат или се заведени од нив да им се потчинуваат и да ги негуваат. Меѓутоа, никогаш до сега немало такво општествено прифаќање и озаконување на гревот како во нашево време.

Continue reading →

Од првите години на христијанството во различни Помесни Цркви (па, дури во границите на една иста Црква) почнале да се формираат различни чинови на Литургијата. Постоеле: персиски, египетски, сириски, западни и многу други чинопоследованија, меѓу кои постоеле извесни разлики. На пр. имало шеесетина варијанти на сириски литургиски чинови кои биле единствени според суштината, а се разликувале само во некои детали коишто не го засегале единството на верата.

Анафора (грч. αναφορα, вознесување, подигнување, принесување) е централниот дел на православните литургии, а познат е и како Канон на Евхаристијата. Анафората е молитва составена од благодарење, осветување и повикување (призив), проследени со символични движења и дејства, за време на кои настанува претворање (μεταβολη) на Светите Дарови (τα δορα) во Свети Тајни (τα αγια).

Анафората на св. Јован Златоуст започнува со потсетување на целата историја на спасението: создавањето, гревопадот, искупувањето и идниот вечен живот во Божјото Царство. Му благодариме на Бога за сите негови добродетелства и за Литургијата што во тој ден се извршува, којашто Тој благоволил да ја прими од нашите раце, иако на небесата Му служат сите ангели…

Анафората, всушност, е една, единствена молитва, со почеток од: Достојно и праведно е… до: „И дај ни со една уста и едно срце да Го славиме и воспеваме Твоето пречесно и великолепно име…“. Во денешни услови таа има два дела, меѓу кои се наоѓа: Свјат, свјат, свјат….

Continue reading →

Сега го отпушташ Твојот слуга со мир Владико, според зборовите твои, зашто моите очи го видоа Твоето спасение, што си го подготвил пред лицето на сите народи. Светлина за просветување на незнабошците, и слава на Твојот народ – Израил.

-Свети Симеон Богопримец

Зборовите: „сега го отпушташ Твојот слуга со мир Владико,“ се дел од химните на Вечерната богослужба на празникот Сретение Господово. Овие зборови, (кои праведниот Симеон ги упатил кон Бога кога го зел Христос во рацете), некаде се преведуваат како: ‘сега сум ослободен; зашто го видов својот Спасител’[1]. Во ликот на доенчето што го држел, Симеон ги видел неговиот мир и слободата.

Чувството на мир е чувство на блискост со Бога. Мирот ги приближува луѓето кон Бога и едни кон други. Тоа го покажува и етимологијата на зборот „мир“ што произлегува од прото-индоевропскиот ‘*péh₂ḱ-s’што значи „да се придружиш“ или „да се присоединиш“. Поточно, Христос им го оставил Богодадениот мир на своите ученици како „утешна награда “ пред Неговото Вознесение, кога рекол: „Мојот мир ви го давам“ [2].

Како плод на Светиот Дух, христијанскиот мир е поврзан со љубовта и радоста: ‘бидејќи плодот на Духот се љубовта, радоста и мирот… [3]. Со други зборови, тој е поврзан со нашата среќа и нашето ослободување од ограничувањата. Во тропарот на празникот Сретение, Христос се нарекува „Ослободител на нашите души“, кој ни дарува воскресение.

Праведниот Симеон бил на крајот од својот живот на земјата. Тој веќе не очекувал ништо друго од животот. Освен тоа, ограничени биле и движењата на неговите растреперени раце и нозе. Така што, тој бил заробен и од аспект на просторот и времето. Како можел да каже дека е ослободен?

Continue reading →