Овој превод на некој начин е комплементарен со мојот претходен текст што го објавив за Светата Причест и стравот од зараза. Може  да се каже дека секој го наоѓа она што го бара, па така и јас сум нашол каква-таква согласност и одобрување за изнесените ставови или пак, со внимание ќе го прочитате текстот и ќе ги разгледате аргументите што ги наведува проф. Кирил Говорун.  Во секој случај, ова не е текст што би требало некого да обесхрабрува во однос на светата причест, туку да придонесе кон серизоно пристапување кон Светите Тајни со вера и страв Божји.

Во оваа кратка белешка ќе се обидам да објаснам според што се раководат оние што сметаат дека вирусот не може да се пренесува преку причеста.

Тие поаѓаат од тоа, дека Телото Христово — е апсолутно добро, а вирусот — е зараза, т.е. зло. А, доброто не може да пренесува зло.

Сепак, вирусот е зараза само за нас, а и тоа не за сите, затоа што мнозинството од нас ќе го поднесе и без да забележи. Вирусот сам по себе, како кој било микро- или макро- организам — е дел од Божјото создание. Како физичка реалност, вирусот е — добро суштество, како сѐ што е створено во овој свет (Бит. 1: 21). Ние ги сметаме поплавите, вулканите, тајфуните за зло, но тие се — дел од природниот процес, и затоа не се онтолошко зло. Исто така, змиите и пајаците кои можат да не каснат, се смртоносни за нас, но според својата природа тие се добри.

Заедно со другите вируси, бактерии и сл., коронавирусот — е дел од екосистемот кој е создаден од Бога. Сега нема да навлегувам во прашањето, колкав дел од тие екосистеми е создаден непосредно од Бога, а колкав дел — преку законите на развојот, кои исто така, се заложени од Бога. Само ќе речам дека некои од тие екосистеми за нас се полезни, а некои не. Сепак, независно од сето тоа, сите тие се  — дел од Божјото создание. Уште повеќе, COVID-19 заедно со сите други созданија е вклучен во него, за да биде «возглавлен» од Христа, согласно посланието на апостол Павле до Ефесјаните: «во уредувањето и извршувањето на времињата, за да соедини сè небесно и земно под една глава – во Христа» (1:10). Овде е употребен грчкиот збор ἀνακεφαλαιώσασθαι, на кој Отците на Црквата, почнувајќи од Иринеј Лионски, обраќале посебно внимание. Максим Исповедник го објаснува во својата Амбигва 7: «И Он ги возглавува сите ствари во Себе, затоа што токму благодарение на Него сите ствари постојат и остануваат во постоење, и токму од Него сите ствари настанале на определен начин од определена причина.» Не сите созданија, кои мора да бидат возглавени од Христос, во сегашно време се наоѓаат во меѓусебен мир. Некои од нив се убиваат еден друг: луѓето ги убиваат другите организми, вклучително и човечките, додека некои организми, и макро- и микро-, вклучително COVID-19, ги убиваат луѓето.

Воскреснатото тело на Христос, со кое се причестуваме, онтолошки било исто тело како нашето. Согласно Атанасиј Александриски, «Словото, бидејќи Тоа не можело да умре — зашто Тоа е бесмртно — примило на себе тело, кое е способно да умре, за Тоа (Словото) да може да го принесе како свое сопствено од името на сите и да страда за сите» (За Воплотувањето 20). Бидејќи нашите тела и телото на Христос целосно учествуваат во општата човечка природа, истите микроорганизми кои живеат во нашето тело, живееле и во Христовото тело. Нема основа да не сметаме дека тие продолжиле во него да живеат дури и по Неговото воскресение. Разликата на воскреснатото тело од нашето тело е само во тоа што тие микроорганизми не можеле до го убијат.

Сепак тие можат да го убијат нашето тело, бидејќи тоа сѐ уште не е воскреснато. Притоа тие можат да се пренесуваат преку Евхаристиското Тело на Христос, бидејќи не се онтолошко зло, туку дел од Божјото создание. Таков дел, на пример, е пеницилинот, заради кој —свештениците тоа добро го знаат — Евхаристиското Тело Христово може да мувлосува. Но, таа мувла  — само во наша интерпретација е “гнилеж (тление)”. Тоа не е гнилеж, за кој се вели дека не му е својствен на Христос. Тој гнилеж (тление, пропадливост несвојствена на Христос) — се гревот и смртта. А, пеницилинот — не е грев и не е смрт, туку жив организам, кој уште и се покажа дека е многу корисен за нас. Тоа, дека мувлата која ние ја сметаме гнилеж, се покажала корисен антибиотик, не ја превело од онтолошки статус на зло и гнилеж во онтолошки статус на добро и негнилежност. Онтолошкиот статус на мувлата секогаш бил позитивен — како дел од Божјото создание.

Сега да се вратиме кон оние што сметаат дека вирусот не може да се пренесува преку причестувањето. Нивната грешка, прво е, докетистичка, бидејќи тие сметаат дека Телото на Христос, односно Евхаристиското тело, не подлежи на природните закони. Во еден докетистички текст од колекција пронајдена во Наг-Хамади, за телото на Христос се говори следното: «Исус… јадел и пиел на посебен начин, без празнење. Тој имал таква голема способност за воздржување, што јадењето во него не се подложувало на гнилежноста, бидејќи самиот Тој не бил гнилежен» (Valentinus, fr. 3).

Докетите, а подоцна евтихијаните, исто сметале, дека човештвото на Христос било онтолошки различно од нашето, иако тоа и изгледало слично на нашето. Односно, тоа веќе не била нашата човечка природа, туку нешто друго. Како второ, оние што сметаат така, паѓаат во грешката на манихејството. Манихејството било дуалистичко учење, кое го делело физичкиот свет на добар и лош дел. Манихејски псалм, зачуван на коптски јазик во ракописот Medinet Madi, го вели следното: «Кога дојде Светиот Дух, тој ни го отвори патот на вистината и нѐ научи дека постојат две природи: светлина и темнина — кои се одвоени една од друга од самиот почеток» (Пс. 223).

Дуалистите претпоставуваат дека дел од светот што нѐ окружува — е суштинско (онтолошко) зло. Всушност, многумина и сега за таков (зол) го сметаат и коронавирусот. Затоа, веруваат дека не може да го има во Светите Дарови. Тоа е резултат на свесен или несвесен дуалистички светоглед.

Злото — не е во природата, туку во изборот што човек го прави. Како што објаснил Дионисиј Ареопагит, «Злото нема место среде постоечките или непостоечките (суштих или несуштих)… Како такво, злото не е суштество и не раѓа суштества… Злото е не-сушто. Злото не престојува во суштествувачките (постојните) созданија» (За Божествените имиња 4).

Злото е вкоренето само во човечката слобода: тоа настанува кога луѓето прават погрешен избор. Таков избор е да се игнорира опасноста од инфекција.

Кирилл Говорун, директор на Институтот Хафингтон и професор на универзитетот Лојола Меримаунт во Лос Анџелес.

COVID-19 и христианский (ли?) дуализм

Деновиве меѓу црковниот народ е актуелно прашањето: Дали преку Светата  Причест може некој да се зарази? По тој повод, овде изложувам некои мои размислувања на оваа тема.

Свето Причестување е благодатно соединување со Господ Исус Христос, кој рекол: „Ако не го јадете Телото на Синот Човечки и не ја пиете Крвта Негова, немате живот во себе.“ Светото причестување за нас се остварува преку примање на Светите Дарови кои ги примаме со вера дека се самото Тело Христово и самата Крв Христова. Односно, под вид на Леб и Вино ги примаме Телото и Крвта Христови.

Може ли некој да се зарази некој преку примањето на Светите Дарови. Прво, да имаме предвид дека оној што секогаш (т.е. и надвор од периоди на епидемии) ги употребува Светите Дарови после причестувањето на стотици верни, меѓу кои и болни од грип или друго, не се заразува – како што би следувало по автоматизмот на природните закони. Причестувањето воглавно не е индивидуален настан, тоа првенствено е чин и духовно изградување на Црквата како едно Тело Христово. Се причестуваме значи, како членови на Црквата, а причестувањето има и посебно влијание на секој христијанин во зависност од неговата духовна состојба во која ги прима Светите Христови Тајни.

За Светите Тајни, знаеме дека иако се Тело и Крв Христови, од друга страна може да бидат и „оган кој ги согорува недостојните.“ Се причестуваме со вера и надеж за благослов, соединување со Бога, за духовно здравје, а со надеж дека нема да ни бидат за осуда, т.е. за наша духовна казна, болест или сл.

Неспорно, Светите Тајни се најголемот благослов, но можат да бидат и опасност, Божја санкција, за каква што предупредува св. ап. Павле, ако „не ги разликуваме“ т.е. ако не ги познаваме и цениме како Тело и крв Христови. За друга опасност и не размислуваме кога се причестуваме, а би рекол, ниту пак, смееме да размислуваме дали Светите Тајни нѐ загрозуваат на поинаков начин.

Во случај кога меѓу верните постои страв од зараза, се наметнува прашањето: Дали е можно да се заразиме преку примањето на света причест? Значи, не преку самите Свети Дарови, туку преку начинот на причестување?

Во Светото Евангелие навистина пишува: „…И ако нешто смртоносно испијат, нема да им наштети…“ (Мк. 16, 18) И во житието на нашиот учител Словенски, свети Кирил Филозоф, има таков случај: „повторно паднаа во злоба и му дадоа да пие отров, но Бог е милостив кој рекол: „И ако испиете нешто смртоносно ,тоа нема да ви наштети“ – го избавил и од ова и повторно го вратил здрав во неговата земја.“ Треба да забележиме дека овде нема никакво самодокажување или демонстративно однесување на свeти Кирил. Нему отровот му бил подметнат, тој не знаејќи го испил, а Бог посакал преку него да ја покаже Својата сила.

Светите Тајни се дар на претворањето од Светиот Дух, Светиот Путир и лажичката – се свети предмети. Света Причест ја примаме од света чаша и со лажичка. И ако нема вируси на Светите Дарови, на светите предмети (путир, лажичка, икони) – може да има. И тоа треба да се земе во предвид кога се разгледува прашањето за начинот на причестување во периоди на епидемии.

Роберт Ф. Тафт во своето истражување „Византийская причастная лжица, обзор фактов“ вели: „…Јован Мејендорф, макар и без документирана основа, тврдел за појавата на византиските литургиски лажици во археолошките наоди: „Наскоро за мирјаните веќе не било дозволено (со исклучок на императорот) да го добиваат Телото Христово на рака и да пијат од чашата. Во Константинопол, почнувајќи од VII век, причеста им се предавала на мирјаните со помош на посебна лажичка.“ О. Нусбаум тврдел дека источната причестна лажичка се појавила кон крајот на VIII век. А. Жакоб, следејќи го Браун, изјавува дека византиската лажица прв пат се спомнува на Константинополскиот собор, во 861 г.“

Преподобен Никодим Светогорец го толкува 28 правило што Отците го усвоиле на Трулскиот Собор, одржан при крајот на VII век:

„И јереите и архијереите за време на чума треба да користат таков начин за причестување на болните кој не е противречен на ова правило. Тие треба да го стават Светиот леб не во грозје (имено, се користело зрно грзје во кое се ставала честица од Светите Дарови – моја забел.), туку во некој свештен сад, од кој болните можат да го земат со лажица. Садот и лажицата потоа треба да се натопат во оцет, а оцетот да се истури во олтарниот бунар. Или пак, тие може да се причестуваат на некој друг, посигурен начин, што нема да го нарушува ова правило.“

Прашањето за начинот на причестување не е догматско прашање. Да се потсетиме дека Господ Исус Христос, востановувајќи го Литургиското Свештенодејство на Тајната Вечера, ги причестил апостолите давајќи им го на дланка благсловениот, осветен и претворен Леб и уште давајќи им на сите посебно да се напијат т.е. да се причестат од една Чаша. Историски гледано, верните од првите векови биле причестувани посебно со Телото и Крвта Христови, а од IX се практикува причестувањето со лажичка.

Во однос на начинот на причестување, свештеноначалството на Црквата, ако процени дека има потреба од некакви модификации, надлежно е за изнаоѓање на соодветни начини за предавање на Светите Дарови на верните. Без разлика дали ќе остане причестувањето со една лажица или привремено ќе се применува друг начин, за верните е најважно со соодветна молитвена подготовка, со страв Божји и вера да пристапуваат кон светото причестување.

Во Упатството на на Руската Православна Црква за сегашните услови на прогласена пандемија се вели: „Имајќи предвид дека принесувањето на Бескрвната жртва во никој случај не може да биде укинато, зашто таму каде што нема Евхаристија нема ни црковен живот… светите Христови Тајни да се даваат така што после секој причесник лажичката ќе се брише со крпа натопена во спирт (алкохол), а потоа и ќе се натопи во вода…“

Со оглед на тоа, дека засега не постои забрана за движење на луѓето, собирањето на верниот народ со свештенството – само заради служењето на Света Литургија, и со применување на препораките за запазување определено растојание еден од друг, мислам дека треба да се поддржи и охрабри. Инаку, како што мудро забележува архиепископот Бојарски Теодосиј: „Ако Црквата би реагирала на социјалните проблеми според концептот: „сѐ што ќе кажат – извршуваме!“ – тогаш, во иднина властите во различни земји би можеле да ги затвораат нашите храмови и да ги лишат верните од литургија под каков било изговор: пандемија, опасност од атомска војна, промена на климата и сл.“

Зашто Бог не ни даде дух на страв, туку дух на сила, љубов и трезвеност. (2 Тимотеј 1, 7)

Во овие денови на превентивни мерки против вирусот корона, лесно е да се заборави трезвената вистина за вечната љубов и грижа на Бог кон нас. Но, историјата покажува дека луѓето и порано се соочувале со епидемии и пандемии. Во таквите случаи, паниката само ја влошувала состојбата.

Историјата, исто така, покажува дека христијаните никогаш не го губеле мирот за време на таквите времиња. Распространувањето на христијанството во Римското Царство делумно се должело на тоа, како христијаните им служеле на сиромашните и болните на умирање за време на болестите што се појавувале во Империјата. Очигледна била грижата на Христијаните за болните, тие не бегале од страв ниту за време на заразни болести. И тоа сведоштво на вера во Бога и љубов кон нашите ближни конечно довело до тоа, Римското Царство да ја прифати „вистинската вера, која им е дадена на светиите еднаш засекогаш“ (Јуда 1, 3).

Преку верата спознаваме дека Бог нѐ љуби повеќе отколку што самите ние знаеме да се сакаме. Сепак, не ги отфрламе и ги почитуваме соодветните препорачани мерки на претпазливост…

Но, ниту една од тие мудри мерки на претпазливост не смее да значи напуштање на верата. Не се откажуваме од собирање на Света Литургија заради страв! Не ја занемаруваме Евхаристијата, особено во ова време, затоа што Евхаристијата Е самото Тело и самата Крв на Господ Исус Христос. Нашата главна грижа во однос на Светата Евхаристија е колку подготвени пристапуваме кон Светата Причест, инаку таа никогаш нема да биде извор на болест или опасност за нас! Св. апостол Павле им напишал на коринтјаните: „Но, човекот да се испита самиот себе и потоа да јаде од овој леб и да пие од оваа чаша. Зашто, кој јаде и пие недостојно, тој го јаде и пие своето осудување, бидејќи не го разликува телото Господово“ (1 Коринтјани 11: 28-29).

Значи, нашата вера нè повикува на трезвеност, а не на страв; не на паника. И тој трезвен начин на живот значи дека сме внимателни кон мудрото живеење и, уште повеќе, внимателни кон богослужбата, верата и радоста без оглед на околностите во кои живееме.

Fr. Barnabas Powell: Faith, Not Fear – We are Called to Be Sober

a.Бездната ја повикува бездната

Разликата меѓу суштината и енергијата во Бога ни дава можност да се упатиме во онтолошките размери на верата кои се откриваат во заедницата на љубовта со Бога. Патот на взаемната љубов е единствен и соборностен пат на богопознанието, кој ни е отворен со Божја иницијатива: „Ништо не може душата да ја воздигне во познавање на Бога, ако самиот Бог не се покаже со снисходење, и откако ја допре, ја привлекува κон себе. Зашто, човековиот ум не би имал сила да се подигне толку високо, за да опфати едно Божјо осветлување, ако самиот Бог не би го возвишил, колку што за човековиот ум е можно да се возвиши, и кога не би го осветлил со божествени просветувања”¹.

Патот на богопознанието е истовремено искачување на целиот човек како одговор на слегувањето на Бог, човеков соборен потврден одговор на божествениот кеносис и јавување, средба на човекот со Бога на планот на лична заедница и живот, взаемна љубов и љубовно единство: „Исто како што секому поединечно карактеристика му е личноста, така и духовното знаење нагласено го карактеризира она што е божествено: се смета дека оној што бара (духовно знаење) го бара лицето на Господа”². Ако гревот за човекот означува губење на патот на богопознанието, значи, „потценување на дарот на заедницата, одбивање на слободата и напуштање на љубовта на синовите Божји”³, тогаш спасението не е ништо друго освен човеково враќање на патот на богопознанието, воспоставување на заедницата на љубовта со Бога во Личноста на Христос – Синот, во кого навистина сме слободни и спасени: „Се спасува она што се соединува со Бога, зашто она што не е примено, не е ни исцелено. Спасението, значи, го опфаќа целиот човек, за да му се дарува спасение на целиот”⁴. Ова го покажува онтолошкиот карактер на богопознанието и личната димензија на врската на Бог со човештвото. Нашиот Бог не е бог „на мртви теолошки системи,” туку e Бог на личните постоења и на лични откривенија. Continue reading →