Архимандрит Ефрем, игумен на манастирот Ватопед
Теологијата на личноста, како што ни е откриeно во исихастичкото аскетско предание, е најзначајниот контра-аргумент на пост-модерниот индивидуализам и релативизам. Подвижниците на себепознанието (introversion) и на молитвеното тихување (conscious tranquillity) т.е. исихија, не е психолошки предлог, туку автентичен и единствен начин за преобразување на „одбивната маска“ во личност.
Соодветно е забележано дека она што најдобро ќе ја обележи теологијата на 21-иот век е нејзината грижа за антрополошките прашања[1]. Ако денес не сме ги испитале доволно антрополошките вистини во сферата на теологијата, замислете како би морало да биде во сферите на филозофијата, интелектот и општествените и хуманитарните науки.
Денешните постмодерни луѓе не знаат што е тоа личност (person). Тие ја живеат и проектираат маската на персона. Што е тоа маска? Тоа е маска што актерите во Античка Грција ја користеле за да играат различни улоги – personae – на сцената во театарот. Значи, оваа маска не е нешто реално, вештачка е, виртуелна реалност е – да се изразиме со IT терминологија. Треба да го отфрлиме тој лажен предмет и да го замениме со вистинскиот, што, во овој случај, е личноста.
Отците на Црквата не определија што е личноста. Но, за да се осврнат на величественоста, на огромната вредност на човечкото битие, тие го користеа терминот „личност“. Св. Василиј Велики пишува дека личностите се единствените суштества кои Бог ги создал [2]. Свети Григориј Богослов вели дека Бог создал суштество – личност – која била мешавина од видлива и невидлива природа, која е втор космос, „голем во минијатурноста“[3]. Свети Јован Златоуст нагласува дека „личноста е највнимателно создадена од Божјите живи суштества“ [4].
Човечките суштества се круна на создавањето. Копнежот по совршенство е вроден. Луѓето се обидуваат, колку што можат подобро, да постигнат совршенство, дури и во нивните секојдневни активности. И ова е доказ за потенцијалот што Бог ни го дал за наше лично усовршување како психосоматски битија.
Во создадениот космос ништо не ги надминува луѓето. „Најниските редови на суштествата, иако имаат некој вид разумност, сепак немаат независна цел, туку нивната цел е да бидат материјалниот предуслов за постоење на човештвото. Луѓето копнеат по безгранична, лична реалност (Бог) Кој ги надминува и може да ги одржува бесконечно. Тие не можат да ја поседуваат оваа реалност, бидејќи нивната способност (potential) е ограничена, но нема ни да исчезнат во неа “[5]. Токму овој личен Бог му дава значење и цел на нашето постоење. Нашата човечка природа, со своите безброј ипостаси (hypostases), способна е да заедничари, преку енергија, со различните и взаемно-проникнувачки личности на Света Троица.
Блаженоупокоениот старец Софрониј, во согласност со светите Отци, не дава никаква дефиниција за личноста. За неговата аскетска теологија е поважно неговото тврдење, дека личноста постои, што го води кон опис на нејзините можности (capacities). Личноста не може да се дефинира, но може да се окарактеризира, динамично и егзистенцијално, преку пројавувањето на нејзините енергии“[6]. Личноста, сместена во „скриеното битие на срцето“ [7], се појавува кога тоа битие, преку Благодатта Божја, ја открива сферата на срцето, јадрото на нашето битие.
Свети Григориј Палама кажува нешто многу важно, што е централна точка на овој напис: Кога умот (nous), нашата највисока способност ќе се одвои, преку православниот аскетски подвиг, од секоја сетилна (perceptible) ствар, ќе се издигне над метежот од грижи за материјалните ствари и наместо нив, ќе го надгледува внатрешното битие, ќе ја види „одбивната маска“, која е грда, одвратна маска, составена од страсната приврзаност кон земните работи, која се храни и се надувува од гревот. Значи, умот брза да ја исчисти оваа маска со тага и покајание, да ја отстрани грозната покривка преку подвиг и извршување на Божјите заповеди. Свети Григориј продолжува и вели; бидејќи душата не е заведена од разновидноста на гревот, таа го открива мирот на нејзините психосоматски сили, хармонијата на умот и вистинското внатрешно спокојство, така што доаѓа до вистинско познавање на Бог и на самата себе [8] Тогаш „одбивната маска“ се претвора во лице, персоната во личност, според образот на вистинското и вечно лице и личност на Христос Бог / Човек.
Пост-модерните луѓе и нивната Persona
Колку пати и да се менуваат политички, културолошки и социјално, луѓето остануваат во суштина исти, Божјиот образ (the image) останува неизбришлив и помрачен во нив. По падот на Адам и Ева, гревот и страстите на злото: сетилноста, похотливоста, суетноста, гордоста, омразата, злобата, гневот, раздразливоста, осудувањето, користољубивоста, алчноста, лицемерието – или се цели на борба против или им е дозволено да владеат, во зависност од тоа дали луѓето се свесни за борбата и се спротивставуваат или се заведени од нив да им се потчинуваат и да ги негуваат. Меѓутоа, никогаш до сега немало такво општествено прифаќање и озаконување на гревот како во нашево време.
Continue reading →
