б. Православната духовност

Православната духовност е христијанска духовност, образувана во Црквата и изразена како Предание и живот. Таа всушност е историско и есхатолошко единство и заедница на животот на верникот со животот на Света Троица, заедница остварена во Црквата, во богочовечкото Тело Христово.

Во Православието не говориме за религија и за религиозно чувствување, туку за Црквата и нејзината вера. Христијанството не е една нова религија, зашто Христос е крај на сите религии, нова вера и нов живот; верата и животот на Црквата. Би можело да се рече дека целиот наш обид денес е во тоа; од религиозноста да се свртиме кон духовноста, од мртвите религиозни чувствувања кон дишењето на Светиот Дух. Повикот на Црквата е во тоа да го поддржи човекот, така што од религиозните текстови или медитации, од религиозните должности или навики, да го врати на отечката и аскетска мудрост, на чудото и откровението на верата, искуството Светите и на Црковната заедница. Основниот правец на православната духовност е движењето од несовршените религиозни трагања и расправи, расправии и борби, кон страшните и навистина духовни борби, кон превосходната и главна духовна борба – борбата со сатаната и легионите на неговите духови.

Богочовекот Христос, кој со Своето Воплотување го зема телото на Црквата, е живот кој е даден да биде живот на човекот и светот, вистинит и единствен, нов и бесмртен живот на народот и светот Божји. Духовност имаме кога Христос и Неговиот живот во нас, со енергиите на Светиот Дух и со подвижничките напори од наша страна, ќе ги заземе размерите со кои Бог нѐ удостоил. Целта на сите подвижнички напори е христијанскиот живот во Светиот Дух, што значи дека животот на христијанинот е можен и може да донесува плодови само во Светиот Дух. Затоа, не е едно – животот во Христос, а друго – животот во Светиот Дух, затоа што и едното и другото претставуваат во основа исти и меѓусебно дополнувачки страни на светоста и обожението. На крај, секогаш постои само христијанскиот живот кој е, или би требало да биде, духовен, т.е. „вкусот на вистината, јадење и пиење на вистината преку силата и енергијата”, „во силата и енергијата на Оној што е секаде Откриен и Неискажлив”3. Continue reading →

Се стекнува впечаток дека духовноста, душевноста и религиозноста се наоѓаат на исто ниво според значењето и дека изразуваат сродно животно искуство. Духовноста во своето општо значење се одредува како внатрешен живот на човекот во неговиот верски израз.

Согледувањето на стварите во просторот на христијанските тајни ни помага да сфатиме дека духовноста не е просто неодредена внатрешна содржина и дека не се сведува на човечко одредување. Во нашево време се говори за богат внатрешен живот, но незаснован на духовно искуство; се говори за световен мистицизам или спиритуализам, но незаснован на некој објективен темел и без Бога¹. Се работи за религиозност на индивидуата или за духовност на човекот затворен во себе. Таа може да се окарактеризира како „телесна духовност”, која обично се поистоветува со она што го нарекуваме култура. Се работи, имено, за антропоцентрична или идеократска духовност која човекот ја остварува според своја мерка, врз основу на чисто психолошки причини и спиритуални начела. Тоа е психоцентрична внатрешност, безличен мистицизам, неостварено блаженство што го формираат философски, а не теолошки искуства. Continue reading →

Во литургискотото Евангелие што го слушаме во Петтата Недела од Великиот Пост (Марко гл.10, ст.32-45 ), двајца ученици, Јаков и Јован, побарале од Господ Исус Христос да добијат високи места, т.е. високи положби во неговото Царство. Очигледно е дека тие  помислиле дека Христос ќе основа земско царство, па побарале да бидат блиску до царот, одлево и  оддесно, нешто како државен секретар и министер. А, десетте други ученици пак, во тој случај негодувале против Јаков и Јован, имено, зошто токму тие да добијат први места, а се лутеле и на себе, како самите попрво не се сетиле да побараат за себе добри државнички места.

Светот вели дека си голем според положбата што ја држиш. Во светот владеат законите на посилните, помоќните, побогатите и затоа во светот борбата за висока положба често се изродува во безобѕирно стремење кон успешна кариера, наречено кариеризам.

Кога некој ќе поверува во помислата дека е природно понадмоќен од другите, дека е назначен од Бога да биде прв, тогаш почнуваат вистински маки и за таквиот човек и за оние околу него. Бидејќи мисли дека е поважен од другите, кариеристот е неспособен за рамноправна соработка. Тој другите ги гледа и ги цени само како орудија што би му послужиле во достигнувањето на својата цел. Кариеризмот е тоталитаристички и кон другите, но и кон себе. На крај, покрај сите напори, покрај сето газење преку ближните, ако неговата цел и амбиција остане неостварена, кариеристот запаѓа во фрустрации и депресија, што може да доведе до самоубиство.

Светот те мери според имотот што го имаш, според возилото што го возиш, според домот и населбата каде што живееш… Така е во светот… Но, Господ Исус Христос прави разлика меѓу светот и неговите следбеници: „Меѓу вас нека не биде така; а кој меѓу вас сака да биде поголем, erit vester minister (нека ви биде слуга).“ Зборот minister на латински, или διακονος на грчки значи: слуга. Министерство е служба, бидејќи државните институции мора да бидат служби во интерес на граѓаните. Една заедницата не може да опстане, ако нејзините членови не служат и не помагаат еден на друг.

„И кој сака меѓу вас да биде прв, нека ви биде роб (δοῦλος) на сите.“ Затоа што, само ако секој секому биде роб доброволно, никој нема да биде поробен насилно, а единствено ќе царува  љубовта во сите. Никој нема да биде господар, но сите ќе бидат богови, зашто Христос покажа дека: да бидеш Бог, значи да служиш. Ако луѓето не би се натпреварувале во надитрување и не би газеле едни преку други за да се стекнат со првенство, тогаш би се исполнило она за кое св. апостол Павле вели: „натпреварувајте се во почитувањето еден кон друг.“ Или како што на црковнословенски оваа фраза звучи малку поинаку: „честию друг друга больша творяще“ – што би се превело “оддавајќи чест, другиот пред себе за поголем сметајте го, или: еден друг по чест за поголеми сметајте се.“   (Рим. 12, 10). Така, Господ Исус Христос ја превртува скалата за световна големина, за да ја исправи и да ја доведе во нормала. Човек на човека не треба да му биде господар, „зашто и Синот Човечки не дојде за да Му служат, но да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина.”

Значи, христијанинот е човек што им служи на другите со љубов што потекнува од љубовта на Христос, кој дојде меѓу нас како Слуга.

Да не забораваме, браќа и сестри, дека Синот Човечки кој ни открива дека во тајната на служењето е тајната на љубовта кон луѓето е Оној „Кој, иако беше во обличје Божјо, сепак не држеше многу до тоа што е еднаков со Бога; но Сам Себе се понизи, откако зеде обличје на слуга и се изедначи со луѓето; и по вид се покажа како човек; Сам се смири, откако стана послушен дури до самата смрт, и тоа смрт на крст (Флп 2, 7-8).“

А во наредните денови од великиот пост, повикани сме да го следиме Господа кој оди кон Крстот на Голгота. Повикани сме да одиме по тесниот пат, што води до крстот, а преку крстот до Воскресението. За да стапиме на спасителниот пат треба да се покаеме со покајание кое што е промена на севкупниот начин на мислење и живеење. Пред нас е крстот како светилник за да не заскитаме по светските соблазни. На црковнословенски: зборот: заблудити значи: да заскиташ, да го изгубиш патот. Така, блудно е сето она што не води во погрешен правец, што не заведува за да го изгубиме вистинскиот пат.

Затоа, треба да внимаваме да не паднеме во за-блуд-а, ниту со мислите, ниту со очите или со кои било сетила, ниту со делата… Блуд и прељуба не е само дело, тие како и секој друг грев започнуваат и се извршуваат во мислите и желбите. Грешното дело е само видлива пројава на гревот што се случил во нас. Затоа, да внимаваме на нашите мисли, да погледнеме во нашите срца, да ги испитаме нашите желби? И пред да се запрепастиме и разочараме од вистината што ќе ни ја открие самоспознанието, да се сетиме на покајанието на света Марија Египетска и трпението и милосрдието што Бог го има за оние што се кајат, зашто Господ не ја сака смртта на грешникот, туку сака да се поправи и да биде жив. Амин.