д-р Јован Корнаракис

Раскинот на врската меѓу човекот и Бога

Престапувањето на заповедта што Бог ја дал во рајот означувало отфрлање на Бога од страна на Адамовиот човек. Тоа е првиот акт со кој Адам го отфрла авторитетот на божествената власт, првиот аксиолошки избор на Адам, кој поради својата тежина го оддалечува од Тој авторитет. Но, не само постапката на оној што ја престапил Божјата заповед го бележи раскинот на неговата врска со Творецот. Раскинувањето на таа врска предизвикало верижни последици во такво оддалечување од Бога, што ја покажува височината и длабочината на едно демонско себеобожување.

Кои се карактеристичните елементи на тоа Адамово себеобожување? Continue reading →

Раскажувајќи за Создавањето на светот, Библијата вели дека Бог создава од просто кон посложено. Прво се создава праматеријата, од која е создадена вселената. Потоа е опишан процесот на настанокот на Земјата. Бог им заповеда на тревата и дрвјата да растат и да даваат плод. Растенијата доминираат на земјата сè додека не се појавил примитивниот живот во водата. Се појавуваат влекачите, рибите, птиците. Конечно, на Шестиот ден се создаваат земните животни и по нив – човекот.

На последниот, Шестиот ден на создавање, Господ ги воведува во живот животните и човекот. Забележете го тој детал – и животните и луѓето се создадени во ист ден.

Појавата на човекот на Земјата е нова фаза во постоењето на универзумот. Бог го создава човекот кој во себе ги опфаќа и природните и божествените димензии и му го дава целиот свет. Библијата констатира дека човекот е поврзан со животинскиот свет.

Човекот е создаден од земјен прав и Бог му го вдахнува во лицето здивот на Неговиот Дух. „А го создаде Господ Бог човекот од прав земен и му дувна во лицето дух животен; и човекот стана жива душа.“ (Битие 2, 7). Ова покажува дека човекот може да живее само ако во себе го има Духот на животот. Во 103-иот псалм се вели: „Им го одземаш ли духот нивни – умираат и во земјата своја се враќаат. Го праќаш ли духот Свој – се создаваат.“

Сите живи суштества можат да постојат само преку учествување во Бога. Прекинувањето на таа врска со Бог, со Духот на животот, значи одвојување од животот. Како што пишува Жан Даниелу: „Така, човекот, како и другите созданија, никако не зависи од себе самиот. Постои само затоа што во него е здивот Божји. Да постои – за него значи да има врска со Бога. Таа врска, тој однос е главната компонента на неговото битие. Затоа познавањето на реалноста за него е само познавање на оваа радикална зависност од Бога.“

Адам Сечовекот  

Еврејскиот збор Адам, потекнува од староеврејскиот збор адамах = земја. Сличен однос на овие зборови постои и во латинскиот јазик: homo = човек : humus = почва. Првично зборот Адамах (אֲדָמָה   од коренот „дм“ (= да се биде црвен) означувал – не земја воопшто, какво што значење има зборот: ерец (אֶרֶץ = земјината површина како целина, земја наспроти небо)  – туку зборот  адамах значи: црвена земја, црвеница, дел од почва, материјал за градење. (Инаку, во еврејскиот јазик за Земја постои и зборот: садех שָׂדֶה = култивирана земја т.е. поле, поле наспроти планини, копно наспроти море.)

Значи, Творецот го создава човекот од обработена земја (aдамах אֲדָמָה), а не од праматеријата на Првиот ден (ерец אֶרֶץ ). За создавањето на праматеријата е употребен зборот: бара בָּרָא  Овој глагол во еврејскиот јазик како субјект секогаш го има Бог како Творец, создавач, вршител на дејството и како што во првиот стих на Библијата е употребен за да го изрази Божјото создавање од ништо, слично се користи и при расказот за создавањето на на човекот. Интересно, глаголот: бара בָּרָא се користи само кога се изразува создавањето на човекот според образот Божји:

(Битие 1:27) И го создаде Бог човекот според образот Свој, според образот Божји го создаде; машко и женско ги создаде (way·yiḇ·rā  וַיִּבְרָ֨א).

(Битие 5:1-2) Ова е родословот на Адама. Кога Бог го создаде (bə•rō בְּרֹ֤א) човекот, го создаде (‘ā•śāh עָשָׂ֥ה) според образот Божји. Маж и жена ги создаде (bə•rā•’ām; בְּרָאָ֑ם), и ги благослови, и ги нарече – човек (אָדָ֔ם  ’ā-ḏām) – во денот кога беа создадени.

(Овде зборот  אָדָ֔ם  ’ā-ḏām не го означува името на првиот маж, туку едноставно значи човек воопшто, човечката природа на мажот и жената.)

А, кога се зборува за создавањето на човековото тело, се користи друг глагол: јацар יָצַר – кој означува формирање, обликување на нешто што веќе е создадено.

 (Битие 2:7) А го создаде (way•yî•ṣer  וַיִּיצֶר֩) Господ Бог човекот од прав земен и му дувна во лицето дух животен; и човекот стана жива душа.

Адам е оној што  Бог го создал и го обликувал од земја. Бог во него вдахнува „дух животен“ и човекот станува „жива душа.“

Втората глава на Битие може да се толкува во контекст на постепено (ако сакате: еволуционо) создавање на човекот, но никако во смисла на познатата еволуционистичка теорија за случаен настанок на животот, без Животворец.

Бог можел да го создаде човекот со посебно творечко дејство, а можел и да вдахне животен здив во суштество што веќе било создадено. Всушност, прашање е само колкава временска дистанца постои меѓу создавдањето и вдахновувањето? Дали Адам требало да созрева и да возрастува психо-физички, да исполни предуслови за образот Божји или создавањето се одвивало истовремено со вдахновувањето на здивот животен? Свети Иринеј Лионски вели дека првосоздадениот човек бил како дете и морало да расте во совршенството…

И уште едно тешко прашање на кое немаме директен одговор: Ако веќе не сметаме дека Адам во еден момент се појавил каков готов продукт на Земјата, ако е неспорен развојот во природата и во раснењето т.е настанувањето на човечкото тело, во кој момент или од која гранка на животот на земјата се отклонува човекот како суштество што го добива Божјиот здив и станува круна на создадениот свет? Сепак, унивeрзален заеднички предок (last universal common ancestor) каков што претпоставува Дарвин со неговото разгрането дрво на животот – не е неопходен; Бог создавал различни зачетоци на живот „според својот род и вид.“

Во разговорот со Мотовилов, преподобен Серафим Саровски вели: „Ете, на пример, многумина толкувачи сметаат дека, кога во Библијата се говори дека “дувна Бог здив животен во лицето на Адам првосоздадениот, кого го создаде од земски прав“ небаре тоа значело дека во Адам пред тоа немало душа и дух човечки, туку само тело создадено од земски прав. Не е вистинито тоа тврдење, зашто Господ Бог го создал Адам од земјен прав, составен како што баќушката, св. апостол Павел вели: „Да биде сесовршен вашиот дух, душата и телото при доаѓањето на нашиот Господ Исус Христос.“ И сите три делови од нашата природа биле создадени од земјен прав, и Адам не бил создаден мртов, туку дејствувачко живо суштество, слично на другите душевни Божји созданија што живеат на земјата.

Но, еве во што е силата; ако Господ Бог не му вдахнал потоа во неговото лице здив на живот, т.е. благодатта на Господ Бог Духот Свети, Кој од Отецот исходи и во Синот почива и заради Синот во светот е испраќан, тогаш Адам, колку и да бил над другите Божји созданија како круна на созданието на земјата, сепак би останал без Светиот Дух во себе, кој што го воведува во Богоподобно достоинство и би бил сличен на сите други созданија, кои, иако имаат тело и душа и дух, припаѓаат секое на својот род, но Светиот Дух го немаат во себе. Кога пак, Господ го дувнал во лицето на Адам здивот на животот, тогаш, според изразот на Мојсеј; „Адам стана душа жива“, т.е. (душа) во сѐ сосема подобна на Бога и таква, каков што е самиот Тој; засекогаш бесмртна. Адам бил створен таков што не бил подложен на дејството на ниедна стихија создадена од Бога; ни водата не го потопувала, ни оганот го горел, ни земјата можела да го голтне во своите бездни, ни воздухот можел да го повреди со некакво свое дејство. Сѐ му било покорено како на Божји миленик, како на цар и сопственик на созданието. Од тој здив на животот што Сетворецот и Седржителот Бог го вдахнал во лицето на Адам, тој станал толку мудар, што ниту имало, ниту ќе има некој на земјата помудар или со повеќе знаење од него. Кога Господ му заповедал да ги именува сите созданија, тој на секое создание му го дал името што точно ги означува својствата и силата што созданието ги има според Божјиот дар што му бил даруван кога било создавано.

Ете според тој дар на натприродната Божја благодат, што му била испратена со здивот на животот, Адам можел и да го гледа Господ и да ги разбира зборовите на Господ кој одел во Рајот и зборовите на светите Ангели и јазикот на животните и птиците и влечугите, и сето она што сега од нас, како од грешни и паднати, е скриено, а што за Адам пред неговиот гревопад било толку јасно.“

Свети Филарет Московски, во „Толкување на книгата Битие“ пишува: „Душата, од првото видливо дејство, се нарекува здив, дишење и, според точниот превод на еврејскиот израз: дишење на животот; зашто човекот навистина во себе го собира животот на растенијата, животните и Ангелите, животот привремен и животот вечен, животот според образот на светот и според образот Божји. При сето тоа човекот станал жива душа, т.е. според соединувањето на душата со телото – станал единствено суштество, а според надворешниот живот припаѓа на животинскиот свет.“

Во Добротољубието се запишани слични зборови од св. Антониј Велики: Човекот според умот ја досегнува неизречената Божествена сила, а според телото има сродство со животните.“

Свети Теофан Затворник појаснува од каде е сродството на нашата душа со животот на животните: „Божјите творенија се така поставени, што повисоката класа ги собира во себе силите на пониските класи, и освен нив има свои сили специфични за својата класа.“

Оваа сродност на човекот со животинскиот свет не е противречна со Библијата, но никако не е во корист на теоријата за спонтан, случаен развој. Со оваа констатација дека човекот припаѓа и има заедничко потекло со духовниот свет и со природниот свет; од една страна, се отстрануваат непотребните конфронтации на теологијата со науката и од друга страна, се ограничуваат претензиите на научниот редукционизам.

Со Неговото воплотување, Неговото вочовечување (очовечување), Бог влезе во најсуштинското јадро на нашите животи, и тоа на најочигледен начин. Тој влезе во нашето срце, во центарот на сè, во центарот на универзумот. Откако некогаш, со нашиот доброволен грев, Тој беше изгонет од нашиот свет, од нашето тело и од нашата душа, преку Неговото воплотување Тој  се врати во нашиот свет, во нашето тело и во нашата душа, станувајќи целосен човек, и дејствуваше за нас како човечко суштество. Тој престојува во светот, кого што од создавањето го предназначи за осветување, спасение, преобразување. Воплотувањето на Бог е најпотресниот настан на земјата и најрадикалниот пресврт на земниот свет и на сите други светови, затоа што преку Воплотувањето – Чудото над чудата стана реалност.

Ако, дотогаш, создавањето на светот од ништо беше најголемото чудо, Божјото Воплотување како човечко суштество ја надминува Неговата чудотворност. Потоа, при создавањето на светот, зборовите на Бога се облекуваа во материја („Тој рече… и настана“). Сега, при Воплотувањето, Самиот Бог е облечен во материја, во тело (плот, месо). Токму ова е причината зошто Воплотувањето на Бог е најважниот настан на сите светови, за секоја личност, за секое битие, за сè што е создадено.

Целото таинство (mystery) на нашата света вера, целиот божикен подарок за нас луѓето, целото Евангелие од Рајот на Земјата е содржано во Добрата Вест на Новиот Завет: „Бог се појави во плот“ (1 Тим. 3, 16). Бог стана човек. Ова значи дека сè што е Негово стана наше. Неговата вечна љубов и неговиот вечен живот, исто така, станаа наши. Што друго ни треба за нашето совршенство? Сè што треба да направиме е смело да го следиме единствениот Господ и Спасител на човечкиот род, и Тој, најмилостивиот, ќе нè извлече од кој било ѓаволски пекол и ќе не смести во Рајот на Неговиот вечен живот. Како? Преку светите Таиинства и светите добродетели. Меѓу нив, прва е верата и преку неа молитвата, постењето, љубовта, надежта, смирението, милостината и покајанието, како и сите други евангелски добродетели. Сите тие постепено ќе нѐ соединат духовно со Господа и сè што е Негово ќе стане и наша своина. И тогаш, дури и во овој свет, ќе се чувствуваме бесмртни и вечни и ќе станеме посилни од секој грев, од секоја смрт, од кој било демон. Целото наше битие ќе чувствува дека, „заедно со сите свети“, прераснуваме во „зрела личност“, до мерката на растот на полнотата на Христос “(Ефес. 3, 18; 4, 13). Рождеството Христово е добрата вест од евангелијата, тоа е севкупната евангелска порака. И во оваа порака се содржат сите радости, вечната радост на човечкото постоење во сите светови, видливи и невидливи.

Нашата Пресвета Владичица Богородица

Таа е онаа што го роди Спасителот и со тоа самата стана спасение на светот. Таа е „обновување на Адам“ и „умртвување на на Адот“. Таа е Рајот во кого што е Господ Исус, таа е Дрвото на Животот. Преку неа ние сме кренати од нашиот Пад. Таа е нашето очистување, наше прославување. Бидејќи таа го роди единствениот Спасител, таа стана нашето целосно спасение. Таа е спасение на родот христијански. Таа е спасение и на светот. Таа е посредник, застапничка за нашето спасение. Таа е спасителка на верните. Таа е исполнување на промислата на Творецот. Таа е Богородица и затоа е Мајка на сите божествени, свети, небесни и прекрасни нешта. Таа е Мјака на сѐ што е добро. Таа е врвот, посвета од кој било светител, почиста од сè друго што е чисто, посовршена од секое совршенство. Со оглед на тоа што Бог влезе во светот и во човечкиот род низ неа, може ли; сѐ што е божествено, небесно, бесмртно и благословено да не влегува во секој од нас преку неа? Затоа, нашата Пресвета Богородица Мајка Божја е почесна од херувимите и неспоредливо пославна од Серафимите.

Несомнено, нашата Пресвета Богородица Мајка Божја е најголемиот добротвор на човечкиот род. Таа го роди Бог и ни Го даде како човечка личност. И со Него: вечната љубов, вечната убавина, вечниот живот. Таа ни даде сè што е потребно во сите светови: спасението, можноста да прераснеме во сличноста (подобието, likeness) на Христа, на Бога, на Троица, (ни ги даде) сите свети таинства и свети добродетели. И, низ сето ова и со сето ова, таа ни го даде најмилото чудо: Христос – нејзиниот Син и нашиот Господ Бог – како човечко суштество.

Превод од: The Incarnation of God, the Good News of the New Testament and the Mother of God

Овој текст, почитувани читатели на Свиток, нека биде и моја божикна и новогодишна честитка до Вас.
Секое добро, „секој добар дар – од горе, од отецот на Светлините“ нека биде на Вас и благословено нека е 2020 лето Господово.
Протојереј Антониј Петрушевски

Еден човек беше богат и се облекуваше во порфир и свила, и секој ден живееше раскошно и се веселеше. Имаше исто така, и еден сиромав, по име Лазар, кој струплив лежеше пред вратата негова; и сакаше да се нахрани со трошките што паѓаа од трпезата на богатиот; и кучињата доаѓаа и ги лижеа раните негови. Умре сиромавиот и ангелите го однесоа во крилото Авраамово; умре и богатиот и го погребаа. И во пеколот, кога беше во маки, ги подигна очите свои и го виде оддалеку Авраама и Лазара во крилото негово, и, откако извика, рече: »Оче Аврааме, смилуј се на мене и прати го Лазара да го накваси својот прст во вода и да ми го разлади јазикот, оти многу страдам во овој пламен!« Но Авраам рече: »Синко, сети се, дека ти си го добил своето добро уште додека беше жив, а Лазар злото; сега, пак, тој се утешува, а ти страдаш. Освен тоа, меѓу вас и нас постои голема провалија така што оние, кои би сакале да дојдат при вас, не можат; а исто така и оние оттаму – при нас.« А тој пак рече: »Тогаш те молам, оче, прати го во татковата ми куќа, зашто имам петмина браќа, та да им посведочи, за да не дојдат и тие во ова место на маките!« Авраам му рече: »Тие го имаат Мојсеја и Пророците; нив нека ги слушаат!« А тој рече: »Не, оче Аврааме, туку, ако некој од мртвите отиде при нив, тогаш ќе се покајат.« Авраам му рече: »Штом Мојсеја и Пророците не ги слушаат, тогаш и да воскресне некој од мртвите, тие нема да му поверуваат.«

-Од Светото Еванелие според Лука (16:19-31)

Денешната евангелска парабола (за богатиот и за Лазар) е многу слоевита, јасна и строга во разграничувањето на животните состојби во вечноста. За животот кој започнува на Земјата Божјото Откровение нѐ известува дека никогаш не престанува, не исчезнува. Човекот продолжува да суштествува и по смртта. Смртта е разделба, одвојување на душата од телото и нејзино пре-ставување пред Божјиот суд. Така, откако душата на Лазар го напуштила телото, ангелите ја прифатиле и ја вознеле кон Бога.

Од денешното Евангелие разбираме дека душата на човекот и по смртта е свесна и ги памети сите дела што го направила. Тој „задгробен живот“ како што многумина го нарекуваат, всушност е продолжение на животот што човекот го живеал на земјата. Како што овој живот би било неумесно да го нарекуваме „предгробен“, така и другиот живот не е „задгробен“; вечниот живот е разоткривање на вистинските цели и мотиви што нѐ воделе во постапките и делата и исполнување на она кон што сме се стремеле. Во овој живот го започнуваме вечниот живот и во овој живот стапуваме на едниот или другиот пат, зачекоруваме по тесниот или широкиот пат, се насочуваме кон кон рајот или кон пеколот.

На земјава се случува многу зло и многу добро, а Бог остава покрај житото да расте и плевелот. Но, во Евангелието читаме дека на оној свет меѓу едните и другите „постои голема бездна,“ постои остра разлика меѓу рајот и пеколот.

Да забележиме дека во денешното евангелското четиво се споменува ад (καὶ ἐν τῷ ᾅδῃ…, и во aдѣ воз­вѣдъ oчи свои…), а не пекол, зашто адот е вовед и претвкусување на пеколот кој ќе започне дури после Второто доаѓање Христово и идниот Суд. Денешната евангелска парабола не се однесува на животот по Второто Христово доаѓање, туку на животот на душата во периодот меѓу човековата смрт, кога душата излегува од телото и Второто Христово доаѓање.

При Неговото Второ доаѓање, Господ Исус Христос ќе дојде за да им суди на луѓето. Пред тоа, ќе се случи телесно воскресение и душите повторно ќе се облечат во (своите) тела, а човекот ќе ги доживува плодовите од делата што ги правел за време на својот живот.

„А, зарем некој се вратил од таму да раскаже? Нека дојде некој од умрените, па ќе поверуваме” — тоа се најчестите услови кои неверните луѓе ги поставуваат за да поверуваат. Секое чудо во душата на човекот што не верува само ќе буди уште поголема љубопитност и уште поголем глад за атракции. По секое чудо ќе се бара поголемо чудо и секое ново сомневање ќе бара ново знамение. Затоа Господ Исус Христос вели: „род лукав и прељубодеен бара знамение, и тоа не ќе му биде дадено.”

Преку надворешни чуда животот би се истоштил во болна љупитност. Тоа веќе и се случува: настапува време кога знаењето дека постои друг свет станува општоприфатено. Се промовираат и научни теории кои докажуваат дека душата е бесмртна и по смртта продолжува да живее во други светови. Тие теории се лажни и многу опасни, бидејќи вечниот живот не го поврзуваат со Божји суд, што значи дека се релативизира значењето на доброто и злото. Науката се смешува со окултизмот кога говори за вечност без Бога, уверувајќи дека „енергијата на свесноста во одреден момент се рециклира во друго тело, а во меѓувреме постои надвор од физичкото тело на некое друго ниво на реалност, и можеби во друга вселена.“

Светото Писмо вели поинаку: „Умре сиромавиот и ангелите го однесоа во крилото Авраамово; умре и богатиот и го погребаа.“ Но, потоа тие се најдоа во сосема различни состојби одвоени еден од друг со длабока бездна. Тоа е бездна што ја создал човекот, а не Бог. Бог за никого не подготвил маки. Тоа е бездна што само човековиот грев ја ископува и ги раздвојува луѓето едни од други. Преку таа бездна може да се помине само во овој живот и мостот се нарекува: покајание.

Во шумата или шумот од секакви учења за задгробниот живот, како некој да поверува во Христовото Воскресение, ако претходно не го прифатил Христовиот Крст? Какво значење може да имаат чудата, ако не се поклониме пред чудото на Крстната смрт на Спасителот, Кој Себе Се соединува со страдањето и смртта на секој човек до крајот на светот (Лк. 11, 29).

Господ постојано ни испраќа таги и неволји, за да нѐ научи на заповедите за верата и љубовта, за состраданието со другиот, и така нѐ враќа во реалноста на животот. Тој, Воскреснатиот, присуствува среде нашите беди, и уште овде ни овозможува да го познаеме Небото како многу пореално од светот чиј образ (σχη̃μα) изминува, амин.