Православната духовност е:

Библиска и Преданиска: Библијата која произлегува од Црквата, им припаѓа на делата на божествената Икономија, кои својот епицентар го имаат во настанот на телесното присуство на Синот Божји. Таа е дел од тајната на Воплотувањето и начинот на стварното постоење и Откровение, на доаѓањето и присуството на Логосот¹². Библијата нѐ води кон живата личност и кон поклонување на воплотениот Логос: „Истражувајте ги писмата, како што рекол во Евангелието Христос нашиот Бог: во нив го наоѓаме Христос роден и повиен, во јасли ставен и со млеко задоен, кој примил обрезание и кого Симеон на раце го држел, не замислен, ниту измислен, туку навистина јавен во светот, кому му воскликнуваме: Превечен Боже, слава Ти”¹³. Големата тајна на Светите Отци е во тоа дека во Светото Писмо барале заедница и дијалог со Христос, затоа што „единствена тема во целото Свето Писмо е Христос и Неговата Црква”¹⁴.

Библијата, според тоа, има темелно значење за православната побожност, за богослужението и духовниот живот. Православната духовност во суштина е „библиска и евангелска”, таа става акцент на духот и добродетелите на Евангелието, на чувањето на заповедите, за да го следиме Христос и да ја подражаваме Неговата милост¹⁵. Животот на православните верници е Воплотување на библиско-евангелското совршенство, кое се открива во смирение и во љубов, и со смирение и љубов. Тој е Библија во пракса или Библија на дело, бидејќи таа не е книга на знаење што ја учиме наизуст, туку правило и мерка на нашиот живот. Светото Писмо се нарекува „небесен и ангелски леб” со кој се храниме и ги радуваме нашите срца, заедничариме и се причестуваме со Логосот, со вистината и со животот на Бога. „Блажен е оној што незаситно се храни со молитви и псалми ноќ и ден, и кој се упатува во славата на познавањето на Писмото. Зашто, тоа причестување ќе ѝ даде на душата целосна благоразумност во идниот век”¹⁶. Според Свети Нил Подвижник, „во зборовите на боговдахновеното Писмо се крие Царството небесно”¹⁷. Духовното напредување и совршенство се поврзува со секојдневното изучување или слушање на Светото Писмо, со чување на зборовите Божји или со поклонување на Логосот, дело што бара смиреноумие и чистота, исполнување на заповедите, а пред сѐ, молитва. Со слушање и читање на Светото Писма, со благодатта на Утешителот или на Црквата, разговараме со Бога, a во нашите срца се врежува силна и неискажлива желба за Него, за изминување на патот на обожението преку подвигот во благодатта. Continue reading →

б. Православната духовност

Православната духовност е христијанска духовност, образувана во Црквата и изразена како Предание и живот. Таа всушност е историско и есхатолошко единство и заедница на животот на верникот со животот на Света Троица, заедница остварена во Црквата, во богочовечкото Тело Христово.

Во Православието не говориме за религија и за религиозно чувствување, туку за Црквата и нејзината вера. Христијанството не е една нова религија, зашто Христос е крај на сите религии, нова вера и нов живот; верата и животот на Црквата. Би можело да се рече дека целиот наш обид денес е во тоа; од религиозноста да се свртиме кон духовноста, од мртвите религиозни чувствувања кон дишењето на Светиот Дух. Повикот на Црквата е во тоа да го поддржи човекот, така што од религиозните текстови или медитации, од религиозните должности или навики, да го врати на отечката и аскетска мудрост, на чудото и откровението на верата, искуството Светите и на Црковната заедница. Основниот правец на православната духовност е движењето од несовршените религиозни трагања и расправи, расправии и борби, кон страшните и навистина духовни борби, кон превосходната и главна духовна борба – борбата со сатаната и легионите на неговите духови.

Богочовекот Христос, кој со Своето Воплотување го зема телото на Црквата, е живот кој е даден да биде живот на човекот и светот, вистинит и единствен, нов и бесмртен живот на народот и светот Божји. Духовност имаме кога Христос и Неговиот живот во нас, со енергиите на Светиот Дух и со подвижничките напори од наша страна, ќе ги заземе размерите со кои Бог нѐ удостоил. Целта на сите подвижнички напори е христијанскиот живот во Светиот Дух, што значи дека животот на христијанинот е можен и може да донесува плодови само во Светиот Дух. Затоа, не е едно – животот во Христос, а друго – животот во Светиот Дух, затоа што и едното и другото претставуваат во основа исти и меѓусебно дополнувачки страни на светоста и обожението. На крај, секогаш постои само христијанскиот живот кој е, или би требало да биде, духовен, т.е. „вкусот на вистината, јадење и пиење на вистината преку силата и енергијата”, „во силата и енергијата на Оној што е секаде Откриен и Неискажлив”3. Continue reading →

Се стекнува впечаток дека духовноста, душевноста и религиозноста се наоѓаат на исто ниво според значењето и дека изразуваат сродно животно искуство. Духовноста во своето општо значење се одредува како внатрешен живот на човекот во неговиот верски израз.

Согледувањето на стварите во просторот на христијанските тајни ни помага да сфатиме дека духовноста не е просто неодредена внатрешна содржина и дека не се сведува на човечко одредување. Во нашево време се говори за богат внатрешен живот, но незаснован на духовно искуство; се говори за световен мистицизам или спиритуализам, но незаснован на некој објективен темел и без Бога¹. Се работи за религиозност на индивидуата или за духовност на човекот затворен во себе. Таа може да се окарактеризира како „телесна духовност”, која обично се поистоветува со она што го нарекуваме култура. Се работи, имено, за антропоцентрична или идеократска духовност која човекот ја остварува според своја мерка, врз основу на чисто психолошки причини и спиритуални начела. Тоа е психоцентрична внатрешност, безличен мистицизам, неостварено блаженство што го формираат философски, а не теолошки искуства. Continue reading →